Impasse over het pensioen

Onderhandelaars zoeken naar dé meesterzet om stelsel te moderniseren
Na bijna tien jaar praten over modernisering van ons pensioenstelsel zijn werkgevers en vakbonden nog geen steek verder. Ondertussen lopen de kosten op en leveren de pensionado’s in.
PEET VOGELS

Vorige week verliep de zoveelste deadline voor het pensioenoverleg, weer zonder resultaat. Deskundigen zijn somber over de kans dat er alsnog een compromis komt.

Een broedende kip moet je niet storen. Die tegelwijsheid uiten vakbonden en werkgevers als ze gevraagd wordt waarom er nog geen advies is voor een nieuw pensioenstelsel. Maar zit die kip wel ergens op te broeden?

Zorgvuldigheid gaat boven snelheid is er nog zo een. Maar wat betekent dat nog als er al jaren over een nieuw stelsel gesproken wordt? ,,Eigenlijk al vanaf 2009. Toen werd er in de Stichting van de Arbeid een pensioenakkoord afgesproken”, zegt Bas Jacobs, hoogleraar economie aan de Erasmus Universiteit.

Dat er lang gepraat wordt, is begrijpelijk. Het Nederlands pensioenstelsel wordt internationaal geroemd als een van de beste zo niet het beste pensioensysteem ter wereld. Nergens hebben ouderen zo’n goed inkomen en is er zo weinig armoede onder ouderen als in Nederland. Zo’n stelsel zet je niet zo maar even overboord.

Vertrouwen
Toch moet dat wel gebeuren, vinden politiek, werkgevers en diverse deskundigen. Het vertrouwen in het stelsel is flink gedaald, omdat pensioenen al jarenlang in koopkracht achteruit gaan. En het groeiend leger zzp’ers heeft al helemaal geen toegang tot het pensioenstelsel.

,,Het huidige stelsel is veel te ingewikkeld. Het moet simpeler”, zegt hoogleraar risicomanagement Theo Kocken. ,,We moeten toe naar individuele potjes. Bovendien is er in het huidige stelsel constant de discussie of jongeren voor ouderen betalen of juist omgekeerd. Daar kom je niet uit.”

,,Het huidige pensioencontract is incompleet”, vult Jacobs aan. ,,Niemand weet wat hij betaalt en wat hij krijgt. Iedereen denkt dat hij te veel betaalt en te weinig krijgt. Dat tast het vertrouwen in het stelsel aan.”

Als iedereen zijn eigen potje heeft, is het duidelijk wat je pensioenvermogen is. Bovendien kun je een potje meenemen als je van baan verandert. Een voordeel voor zzp’ers die vaak van opdrachtgever wisselen.

Maar juist die individuele potjes liggen moeilijk bij de vakbeweging. De angst is dat het tot een onzeker pensioen leidt. Want wat gebeurt er als de beurs instort net voor je met pensioen gaat? Dan zit er ineens veel minder in je pot.

,,Wat wij zien op bijeenkomsten is dat vooral ouderen willen dat de koopkracht van het pensioen wordt gegarandeerd. Jongeren willen vooral dat de AOW-leeftijd en daarmee de pensioenleeftijd verlaagd wordt”, zegt een woordvoerder van de FNV. ,,Wij willen een pensioencontract dat beter presteert op het gebied van koopkracht en dat collectief is.”

Die opstelling leidt tot moeizame gesprekken in de SER, het adviesorgaan voor de regering waar over het pensioenadvies wordt gesproken. Over het overleg willen werkgevers en vakbonden niets zeggen. ,,We zijn nog steeds constructief met elkaar in gesprek”, laat werkgeversvereniging VNO-NCW weten. ,,Wij laten de kip broeden.”

Kocken heeft de hoop opgegeven dat er nog een gezamenlijk advies komt. Ook Jacobs is somber. ,,De vakbonden hebben zich ingegraven.” De hoogleraar vreest dat vakbonden het niet kunnen uitleggen aan hun leden als ze voor het nieuwe pensioenstelsel stemmen.

Rekening
Tegelijkertijd heeft Jacobs wel begrip voor de moeizame onderhandelingen. ,,In het huidige systeem zit een grote onbetaalde rekening, omdat jongeren minder pensioen krijgen voor hun premie-inleg en ouderen juist meer. Maar ook omdat er te weinig geld is om de pensioenen aan te passen aan de inflatie. Terwijl deelnemers daar wel op rekenen. Als er naar een ander stelsel wordt gegaan moet die rekening ineens worden betaald.”

Die rekening kan wel eens 50 miljard euro of meer bedragen. En de vraag is wie dat gaat betalen. De sociale partners kijken nadrukkelijk naar de overheid. Die wil immers een ander stelsel, dus moeten ze er ook maar voor betalen. De overheid heeft tot nu toe echter geen krimp gegeven. ,,Het is bijna niet te doen dat de overheid niet bijdraagt”, zegt Jacobs over de impasse.

Een probleem voor minister Koolmees van Sociale Zaken is dat hij niet over de pensioenen gaat. Dat is een arbeidsvoorwaarde en daar gaan vakbonden en werkgevers over. Dat betekent niet dat hij machteloos aan de kant staat. ,,De minister kan de wet zo aanpassen dat het huidige stelsel onhoudbaar wordt”, zegt Kocken. Dat kan door aan fiscale knoppen te draaien. ,,En hij kan iets doen aan de AOW-leeftijd.”

Jacobs wijst nog op andere mogelijkheden. ,,De pensioenafspraken staan in de cao en die moet algemeen verbindend verklaard worden door de minister. De politiek heeft dus het laatste woord over de afspraken.” En anders is er nog het paardenmiddel dat de pensioenplicht wordt afgeschaft. Nu zijn werknemers in de meeste bedrijven nog verplicht lid van een pensioenfonds. Dat zou het hele stelsel opblazen.