Voor een nieuwe rente en nieuw pensioenbeleid moeten we niet bij de politiek zijn, maar bij DNB

Een opinie-artikel van Jac. Kragt, toezichthouder en oud-bestuurder van pensioenfondsen
(Bron Financieel Dagblad)

Het is de bedoeling dat u volledig betaald krijgt als u met pensioen gaat. Tenminste, als daar tegen die tijd genoeg geld voor is. En trouwens ook alleen als daar in de tussentijd genoeg geld voor is.
Sinds het nieuwe pensioenakkoord mogen pensioenfondsen deze goedbedoelde, realistische inspanningsverplichting straks bij pensioengerechtigd Nederland op papier op de mat laten landen. Ik ben oprecht benieuwd naar de verwoording van deze zachte pensioenbelofte nieuwe stijl. Minder bot dan de mijne, hoop ik.
De erkenning dat pensioenaanspraken eerder wel van beton leken, maar dat in werkelijkheid niet zijn, is een goed punt in het nieuwe pensioen­akkoord. Het is eerlijk. En buffers zijn niet langer nodig. Want van wie zijn die eigenlijk? Opgeruimd staat netjes. De keerzijde is natuurlijk dat wanneer buffers negatief zijn, dat sneller moet worden goedgemaakt door de pensioenrechten te verminderen. Maar goed, dat is dan ook in overeenstemming met die zachtere belofte.

Negatieve buffer

Laten we voor een beeld bij het vervolg van het akkoord eens bekijken wat er staat te gebeuren met de pensioenbuffers. Dan is het startpunt, gemeten eind juni, bij vier van de vijf grootste fondsen niet goed. Met een dekkingsgraad van rond de 95% hebben zij zelfs al een negatieve buffer.
Bovendien zijn er los van het pensioenakkoord een paar duiveltjes te zien die binnenkort uit de doosjes bij De Nederlandsche Bank (DNB) komen. Allereerst heeft de toezichthouder besloten de rekenrente voor pensioenaanspraken die verder dan twintig jaar in de toekomst liggen niet langer kunstmatig vast te stellen, maar daarvoor marktrentes te gebruiken. Officieel wordt deze ultimate forward rate niet afgeschaft, maar het verschil met de lagere marktrente slinkt dan van ruim een procent naar enkele tienden van procenten. En dat alleen voor pensioenaanspraken voorbij de dertig jaar, waar een relatief klein deel van de aanspraken betrekking op heeft. Had ’m dan gewoon helemaal afgeschaft.
Het toenemen van pensioenaanspraken vanwege inflatie komt voorlopig niet in de scenario’s voor’
En wordt die risicovrije marktrente wel afgelezen van een rente die werkelijk risicovrij is? DNB is op dit punt niet tevreden over de huidige rente die wordt gebruikt voor swaps en wil deze vervangen door een rente vastgesteld door de Europese Centrale Bank. Die rente ligt weer nog lager dan die van renteswaps.

Scenario’s

Door deze twee maatregelen samen zakt de dekkingsgraad bij de grootste fondsen naar ongeveer 90% bij de huidige stand der dingen. En die is dat de beurzen wereldwijd op een hoogtepunt staan. Laten we voor het basisscenario even aannemen dat dat zo blijft. Wanneer ook de rente niet van zijn plaats zou komen, volgt er in de brief aan pensioengerechtigden waar voor het eerst de belofte nieuwe stijl in staat, een onvermijdelijke extra alinea: een over vermindering van de pensioenaanspraak met 10%. En nog een alinea dat dat afstempelen niet plotseling zal zijn, maar geleidelijk in de tijd, edoch onomkeerbaar.
Natuurlijk kan de rente weer iets gaan stijgen. Er is niet eens veel rente­stijging voor nodig om weer op 100% te komen: een procent hoger is voldoende om niet te moeten afstempelen. Maar een flinke daling op de beurzen kan ook min 20% betekenen.
Het laten toenemen van pensioenaanspraken vanwege inflatie komt voorlopig niet in de scenario’s voor. Het koopkrachtbestendige pensioen zoals het ooit was is op zijn best iets van de verre toekomst geworden.
Een ander punt is dat er in 2021 een fikse verhoging van de premies aankomt. Minister Wouter Koolmees van Sociale Zaken en Werkgelegenheid heeft bepaald dat ook de rendementen die worden gebruikt om pensioenpremies te berekenen, ruim een procent omlaaggaan. Een belofte over betaling jaren later betekent dan dat je daar nu meer geld voor opzij moet leggen. De premieafdracht aan de pensioenfondsen zal zo 10% tot 20% toenemen, al naargelang het fonds.
Het pensioenstelsel staat dus aan de vooravond van een ongekend zware tijd. Afstempelen is vrijwel onvermijdelijk en premies gaan fors omhoog. Zo worden collectieve pensioenen een vage herinnering aan vroeger tijden. Is dat werkelijk de bedoeling van het pensioenakkoord? Er is weinig te merken van maatschappelijk besef, laat staan dat pensioengerechtigden dit accepteren. En als dat besef en die acceptatie er niet komen, wordt het existentieel. Maar dat is nog wel te vermijden.
In de Tweede Kamer heeft de minister bevestigd vast te houden aan op marktprijzen gebaseerde rente om pensioenrechten mee te disconteren. Verschillende fracties hebben hun steun voor de uitwerking van het akkoord al afhankelijk gesteld van wat er gebeurt met de rekenrente. Toch is zijn formulering politiek intelligent, omdat hij zo opties kan openhouden.

Nieuw beleid

Want pensioenrechten worden verdisconteerd met de risicovrije rente, maar marktprijzen betekent niet per se risicovrij. Aan pensioenrechten die zo zacht worden toegezegd zit een overduidelijk kredietrisico. Om de waarde vandaag daarvan te bepalen, behoort rekening te worden gehouden met dat risico. De geëigende methode is een opslag op de rente. Zowel de rente zelf als de opslag voor kredietrisico kan best marktconform zijn. Een iets hogere rekenrente maakt al veel verschil.
De stuurgroep die het pensioenakkoord gaat uitwerken zal dit vast gaan bekijken. Of er komt weer een aparte commissie waar een advies uit rolt, waarna DNB beslist en niet de Tweede Kamer of ‘de polder’. Richt u zich voor de rekenrente en wellicht zelfs voor de houdbaarheid van dit pensioenstelsel dus tot DNB. Misschien komt er dan een beleid dat nieuw is, en dat de vergeten herinnering aan collectieve ­pensioenen weer tot leven wekt.
Jac. Kragt is verbonden aan Tilburg University, toezichthouder en oud-­bestuurder van verschillende pensioenfondsen, waaronder ABP.